O seguinte texto é froito dun encontro de intercambio de experiencias entre ONGD en Galicia promovido dende a Coordinadora Galega de ONGD. Queríanse compartir experiencias en eidos novos, con públicos meta pouco traballados, e o ano anterior ESF fixera as súas primeiras "incursións" en foros municipais sobre un tema determinado onde ESF tivera experiencia de traballo, para levalo á palestra (un tema ademais que en Galicia non se considera prioritario, xa que falar de Galicia parece que é automáticamente falar de auga...). Dende a Coordinadora pedíronnos material para deixar ás persoas participantes no foro, e ese material é o que compartimos a continuación, unha sorte de sistematización desa experiencia.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------
1.
Antecedentes
En
Honduras o Dereito Humano á Auga é unha das liñas de
traballo máis importantes de ESF Galicia (e a máis antigua a nivel
internacional, tendo traballado anteriormente xa neste eido en El
Salvador e nos campamentos saharauis de Alxeria). En Honduras, o programa e moi integral, e céntrase sobre todo no fortalecemento das
capacidades locais, tanto de quen ten a obriga de proveer o dereito á
auga (nomeadamente concellos ou mancomunidades), como que ten que
recibilo e esixilo (persoas e familias), así como entes que
participan dos dous grupos (Xuntas Administradoras de Auga e
Saneamento).
En
Galicia a asociación tense centrado moito máis en facer
campañas dando a coñecer o concepto de Dereito á Auga e a
súa importancia, así como os problemas do seu aseguramento nos
países onde estabamos a traballar, tratando de visibilizar outras
realidades (que en demasiadas ocasións vense como algo moi
alonxado). Hai anos que temos un posicionamento, compartido co resto
da Federación Española de Ingeniería Sin Fronteras, en Dereito
Humano á Auga.
Pero nos últimos dous anos, e dentro do traballo no seo da Comisión
de Incidencia Política elaborando propostas para os partidos
políticos, empezouse a dar máis e máis importancia a propostas
relativas ao que se vén en chamar “coherencia de políticas”, facendo referencia non só ás propostas dentro do que se pode
considerar políticas públicas de cooperación ao desenvolvemento e
o simbólico 0,7% do PIB en orzamentos para coooperación e
protección dos dereitos humanos a nivel global, senón tamén en que
se fai co 99,3% restante, que pode anular totalmente o efecto dese
0,7. De tódolos xeitos a ese 0,7 nunca se chegou en España, e menos en Galicia, cun orzamento conxelado dende 2013, ano en que tocou fondo tras varios anos de descensos).
Así, no 2015, con motivo das eleccións municipais, achegáronse
varias propostas nesta liña de coherencia de políticas, entre as
cais figuraban algunhas en relación co aseguramento do Dereito
Humano á Auga dende os concellos.
Deuse
a circunstancia de que nese mismo ano 2015 ESF Galicia estaba inmerso
na execución dun proxecto dentro do programa mencionado de Dereito á
Auga e Saneamento en Honduras, financiado polo Fondo Galego deCooperación,
a entidade referente da cooperación municipalista en Galicia, con
moitos concellos galegos e dúas deputacións asociadas. Neste
proxecto contemplábase a realización de actividades de
sensibilización en Galicia relativas a o proxecto que se financiaba.
Por
outra banda, tamén hai tempo que ronda a idea dende ESF Galicia,
compartida coa Coordinadora Galega de ONGD, de facer máis educación
para o desenvolvemento e sensibilización no propio seo das
Administracións Públicas (non só en responsables políticos, tamén
no funcionariado e persoal técnico).
Por
último, ESF Galicia leva anos tratando de plantexar actividades fora
das grandes cidades galegas, o cal polas características da súa
base social e das súas estratexias de traballo viña sendo
complicado.
2.
Xustificación da acción
O
Dereito á Auga foi recoñecido en 2010 pola ONU,
bastante tarde en comparación con outros, se ben xa levaba tempoavanzándose cara este recoñecemento.
Cando se fala de dereitos, non se fala só de acceso, senón tamén
doutras dimensións do mesmo, que no caso da auga son calidade,
asequibilidade, dispoñibilidade, seguridade, aceptabilidade (a partir da páx.33 deste manual se pode afondar nelas).
Deste xeito, aínda que sempre chama a atención o cuestionar que o
Dereito á Auga esté asegurado en Galicia, é importante non
esquecer o resto das dimensións, onde en demasiados casos Galicia
non sae moi ben parada. O feito de detectar esta problemática e de
ver o vínculo coa existente en Honduras, fixo que se decidira
centrar os foros municipais previstos para realizar a actividade de
sensibilización do mencionado proxecto financiado polo Fondo Galego
de Cooperación na relación desa problemática en Honduras coa de
Galicia. Indubidablemente, as dimensións do Dereito á Auga non
cubertas en Honduras son máis e en maior medida que en Galicia, pero
é un xeito de chamar a atención nun problema global acercándoo ao
local. O feito de ter espazo nun Concello, e posible acceso a persoal
técnico e político, deron o enfoque definitivo aos foros, que se
comenta a continuación.
3.
Desenvolvemento da acción
3.1.
Poboación meta
Polo
comentado anteriormente, pódese deducir que á hora de contactar e
difundir o evento quíxose priorizar a participación de persoal da
equipa municipal (técnico e político). Especialmente persoas que
teñan capacidade de xestión. Aínda así, tamén se desexaba que o
evento servira para que o propio concello se empoderara e o difundira
como foro aberto e participativo coa cidadanía, que podería levar
incluso propostas a dito foro. Isto, como se verá, funcionou de
forma moi diversa segundo o concello de que se tratara.
3.2.
Contactos e comunicación do evento
A
selección dos concellos participantes veu dada polo Fondo Galego de
Cooperación, xa que ten persoas de contacto nos distintos concellos
socios. Tratouse de axustar as preferencias xeográficas de
accesibilidade da base social de ESF Galicia que ía dinamizar os
foros, tanteando tamén concellos con vilas medianas, e tratando de
ser plural en canto a partidos políticos gobernantes nos concellos
e, simultáneamente, buscando que houbera certo interese dende o
concello por que este evento se celebrara.
A
comunicación e difusión da actividade tamén foi liderada polo
Fondo Galego, que intermediou á hora de enviar o material de
difusión a cada concello (cartaces elaborados por ESF Galicia),
quedando a discreción de cada concello a posterior difusión entre o
seu persoal e cidadanía. Tamén desde redes sociais se publicitou,
tanto no caso do Fondo Galego como de ESF Galicia, se ben eramos
conscientes que o éxito na difusión viría máis dado pola
implicación de cada concello.
3.3.
Preparación e dinamización dos contidos
Correu
a cargo dunha equipa creada ad hoc para a actividade con persoas
voluntarias dos grupos de Educación para o
Desenvolvemento-Sensibilización e de Programas Interancionais en
Auga e Saneamento, ambos con sede en A Coruña. Foron 4 persoas (na
súa maioría estudantes de Enxeñaría Civil), que contaron co apoio
do técnico de proxectos.
3.4.
Como foi o evento?
A
participación foi moi variada, dende estar soamente 9 persoas da
base social de ESF Galicia con dúas concelleiras do goberno en
funcións (A Coruña), a estar con 2 concelleiras, alcalde,
oposición, persoal técnico do concello e algunha veciña (Teo), ou
facer o foro con 3 concelleiros e concelleiras de diversos partidos
que conformaban a equipa de goberno e bastante veciñanza (incluindo
persoal docente dun centro escolar do concello que buscaba tamén
elementos para integrar na súa didáctica) en Ames, a a soa presenza
dun membro da oposición xunto coas dinamizadoras de ESF (en
Monforte).
Na
crónica dos foros nos 4 concellos recolléronse os elementos que
xurdiron en cada un e unhas conclusións con elementos comúns que se
detectaron nos 4.
Cremos interesante subliñar que, por exemplo, en A Coruña, aos
poucos días do foro se fixo unha declaración dende o concello na
liña do dereito humano á auga, na cal nos gusta pensar que tivemos
algo que ver.
4.
Conclusións
-
Para as persoas da base social, que participaban nunha actividade novedosa para o que é o habitual da asociación, serveu como gran aprendizaxe e sobre todo para ver como a organización pode aportar liñas de debate que interesan a administracións locais en temáticas nos que ten experiencia de traballo. Tamén para darse conta de que as responsables políticas son “persoas de carne e oso”, moitas veces interesadas en aprender sobre temas que non dominan, a pouco que lles parezan de interese na súa laboura de xestión pública.
-
O Fondo Galego de Cooperación e Solidariedade é un valiosísimo aliado neste tipo de accións, dada a ampla presenza en diversos concellos, con contactos persoais neles, e moita predisposición a apoiar a sensibilización e educación para o desenvolvemento nas administracións locais galegas. É posible, iso si, que haxa certo sesgo natural dadas as relacións persoais e de afinidade de posturas cara uns partidos máis que cara outros, o cal quizais inflúa na posibilidade de acceder a uns ou a outros.
-
A dinamización dos foros é importante facela coidadosamente apartidista, pero o dereito á auga e un tema moi político, e non hai que ter medo de visibilizar estes elementos políticos (de transparencia e boa gobernanza na xestión, que forma parte do aseguramento de calquera dereito humano que unha administración pública ten asumido).
5.
Liñas derivadas
Esta
experiencia serviu para impulsar definitivamente unha serie de
accións e cambios organizativos en ESF Galicia:
- A
creación dun grupo específico de 4 persoas para accións de
incidencia política.
- O
deseño dun traballo académicamente dirixido na Escola de Camiños
da Universidade da Coruña tratando de propoñer un sistema de
indicadores de transparencia e boa gobernanza no eido do Dereito á
Auga, facendo unha primeira pilotaxe na área de A Coruña.
- A
continuación destes foros (mesmo tamén noutras temáticas onde ESF
conta con experiencia, como o software libre, consumo responsable,
soberanía alimentaria ou novo modelo enerxético), xa se conseguiu
financiación para realizar en 2016 e 2017 noutras vilas galegas, e
se acaso repetir nalgunha das que se percebeu máis interese destes
primeiros catro.
